Ustroje majątkowe w małżeństwie – intercyza

Dzisiejszy temat być może nie jest ściśle związany z ślubem czy weselem, niemniej jednak bardzo istotny. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z faktu, że można dowolnie (z pewnymi ograniczeniami ustawowymi) kształtować ustrój majątkowy. Jeśli strony nie ustalą inaczej – powstaje ustawowy ustrój majątkowy, a w określonych przypadkach może również powstać przymusowy ustrój majątkowy. Wiele zależy od małżonków, ale również ich sytuacji prawnej. Poniżej postaramy się przybliżyć najważniejsze kwestie związane z ustrojami majątkowymi. Wszelkie informacje na ten temat można znaleźć w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym.

Ustawowy ustrój majątkowy

Ustawowy ustrój majątkowy powstaje w momencie wstąpienia w związku małżeński narzeczonych, chyba że wcześniej zawarli tzw. intercyzę, czyli powstał umowny ustrój majątkowy. W przypadku ustawowego ustroju majątkowego powstają niejako dwa odrębne rodzaje majątków: majątek wspólny oraz majątki osobiste małżonków. W ustawie dokładnie określone jest, co należy zaliczyć do majątku wspólnego, a jakie składniki wchodzą w skład majątków osobistych.

Majątek wspólny:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121, z późn. zm.1)).

Ponadto przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.

Majątek osobisty:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10. 10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Majątkiem wspólnym zarządzają małżonkowie. Dopóki trwa ustawowa wspólność majątkowa żaden z małżonków nie może domagać się podziału tego majątku. Wręcz przeciwnie. Małżonkowie powinni współdziałać w zarządzaniu majątkiem. Każdy z małżonków może sam zarządzać majątkiem wspólnym, ale wyłącznie w ramach tzw. zwykłego zarządu. Natomiast wyróżnić można pewne ustawowe ograniczenia w zarządzie, gdzie potrzebna jest zgoda drugiego małżonka:

1) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków;

2) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;

3) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;

4) darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Tutaj należy zaznaczyć, że w przypadku gdy jeden małżonek zawarła umowę (z wyłączeniem umów dotyczących zwykłych spraw życia codziennego) to dla jej ważności wymaga jest zgoda drugiego małżonka. Ma to bardzo istotne znaczenie w przypadku wszystkich wierzytelności, bowiem wierzyciel, który nie może zaspokoić się z majątku osobistego małżonka, może żądać zaspokojenia z majątku wspólnego.

Umowne ustroje majątkowe

Umowny ustrój majątkowy powstaje na mocy umowy, której treść jest uzgodniona przez małżonków lub narzeczonych. Owa umowa powszechnie nazywana jest intercyzą. Może być zawarta jeszcze przed wstąpieniem narzeczonych w związek małżeński lub w dowolnym momencie w czasie trwania małżeństwa. Tutaj należy zaznaczyć, że aby powstała intercyza muszą być spełnione pewnego wymogi formalne:

1. Umowa musi być sporządzona przez notariusza pod rygorem nieważności.
2. Obecność małżonków lub narzeczonych.
3. zgodna wola obu stron.
4. Zainteresowani muszą posiadać pełną zdolność do czynności prawnych.
5. Zainteresowani nie mogą być ubezwłasnowolnieni.
6. Strony muszą posiadać przy sobie ważne dokumenty tożsamości.
7. Jeśli intercyzę podpisują małżonkowie to muszą przedstawić skrócony odpis aktu małżeństwa.

Wyróżnić można cztery rodzaje umownych ustrojów majątkowych:

• ograniczona wspólność majątkowa,
• rozszerzona wspólność majątkowa,
• rozdzielność majątkowa,
• rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków.

Na początku kilka słów na temat wspólności majątkowej. W tym przypadku powstają niejako trzy majątki – wspólny oraz osobiste małżonków. Przy podziale obowiązują przepisy dotyczące ustawowego ustroju majątkowego. Natomiast poszczególne składniki, które w ustawowym ustroju wchodziłyby do majątku wspólnego, mogą wchodzić do majątków osobistych. W takim przypadku mówimy o ograniczonej wspólności majątkowej. Natomiast w przypadku rozszerzonej wspólności majątkowej składniki, który w przypadku ustawowego ustroju wchodziłyby do majątków osobistych, wchodzą do majątku wspólnego. Należy jednak pamiętać o tym, że w ustawie wyróżnione są składniki, które nie mogą rozszerzyć wspólności na mocy umowy:

1) przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny;

2) prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

3) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

4) wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;

5) niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

Ponadto w razie wątpliwości uważa się, że przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności.

Rozdzielność majątkowa

Rozdzielność majątkowa powstaje w przypadku, gdy nie ma majątku wspólnego, a jedynie dwa majątki odrębne małżonków. Tutaj należy dodać, że to każdy z małżonków samodzielnie zarządza swoją częścią majątku. Tutaj należy dodać kilka słów na temat rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków. Samym dorobkiem, zgodnie z ustawą, jest wzrost wartości majątku małżonka po zawarciu umowy. Przy obliczaniu dorobków należy uwzględnić:

1) darowizn dokonanych przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych osób;

2) usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka;

3) nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.

Wysokość dorobków obliczana jest w momencie ustania rozdzielności. Wyrównania dorobku może domagać się małżonek, którego dorobek jest mniejszy. Oczywiście w wyjątkowych sytuacjach małżonek może zażądać zmniejszenia obowiązku wyrównania.

Przymusowy ustrój majątkowy

Przymusowy ustrój majątkowy powstaje już w chwili zawarcia małżeństwa, jeśli chociażby jeden z małżonków jest ubezwłasnowolniony lub w przypadku, gdy wobec któregoś z małżonków prowadzone jest postępowanie upadłościowe. Ponadto przymusowy ustrój majątkowy może ustanowić sąd już w czasie trwania związku małżeńskiego na wniosek:

• każdego z małżonków, z ważnych powodów,
• wierzyciela jednego z małżonków.

Ponadto przymusowy ustrój majątkowy powstaje z mocy samego prawa w przypadku gdy jeden z małżonków zostanie ubezwłasnowolniony lub zostanie ogłoszona upadłość jednego z małżonków. Również orzeczenie sądu o separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej.

Reasumując – wyróżnić można wiele typów ustrojów majątkowych w małżeństwie. Przepisy regulujące tą kwestię znajdują się w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym.

Zdjęcie miniaturki: Pixabay.com